Với gần 140 điều khoản và nhiều văn bản hướng dẫn thi hành, luật này đã quy định khá rõ trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân cũng như cơ quan công quyền trong lĩnh vực bảo vệ môi trường (BVMT). Thế nhưng thực tế, hầu như không ngày nào báo chí không đăng tải những tin tức về các vụ vi phạm pháp luật BVMT đang xảy ra khắp cả nước. Gần đây nhất là vụ dự án Golden Hills (Đà Nẵng) gây ô nhiễm trầm trọng khiến người dân bức xúc chặn xe vào công trường hay vụ “bão cát” titan đổ ập xuống nhà dân ở Bình Thuận…
Dư luận đặt câu hỏi: Phải chăng pháp luật hiện hành không đủ để chính quyền quản lý, kiểm soát, ngăn chặn, xử lý các hành vi gây ô nhiễm? Câu trả lời là có thể nếu các cơ quan công quyền thực hiện hết trách nhiệm và quyền hạn được pháp luật trao cho.
Bởi lẽ trong lĩnh vực này, người dân không có nhiều công cụ hữu hiệu để có thể chống lại các hành vi gây ô nhiễm mà chỉ biết kêu và trông đợi Nhà nước. Và một khi chính quyền không kịp thời đứng về phía lợi ích chính đáng của nhân dân (chỉ bằng cách kiểm soát thật sát sao việc DN thực hiện đúng các cam kết về BVMT và kịp thời phát hiện, xử lý nghiêm nếu DN có hành vi vi phạm) thì người dân chỉ còn một phương cách tự vệ cuối cùng - nhưng lại trái pháp luật. Đó là bao vây nhà máy, dùng thân người chặn xe của DN gây ô nhiễm như đã xảy ra ở dự án Golden Hills (và nhiều nơi khác trước đó).
Nhưng tại sao lại đẩy người dân đến lằn ranh tự vệ cuối cùng ấy mà trong nhiều trường hợp do không kiềm chế được, họ đã bị khởi tố về hành vi hủy hoại tài sản hay gây rối trật tự công cộng? Có sống ở một nơi lúc nào cũng nồng nặc mùi xú uế, bụi mịt mù đến nỗi nhà cửa phải đóng im ỉm suốt ngày, thậm chí phải đeo khẩu trang ngay cả khi ngủ, rồi trẻ con, người già bệnh tật èo uột… mới hiểu được vì sao người dân vùng ô nhiễm đã phải dùng đến phương cách cuối cùng này.
Mới đây, hàng ngàn người dân ở TP cảng Đại Liên, tỉnh Liêu Ninh (Trung Quốc) đã xuống đường biểu tình đòi di dời một nhà máy hóa dầu vì lo ngại gây ô nhiễm môi trường. Vậy chúng ta sẽ làm gì để tránh được những chuyện như thế trong tương lai?
Hoàn thiện hệ thống pháp luật để việc BVMT được thực hiện có hiệu quả hơn là cần thiết nhưng điều quan trọng hơn cả mà người dân mong mỏi chính là trách nhiệm và tấm lòng vì dân của các cơ quan cũng như cán bộ công quyền!
TRẦN THANH HOA
