Ông Hàm là con liệt sĩ, được cử đi học ĐH ở Trung Quốc từ năm 1963. Về nước ông học thêm hai năm ở ĐH Bách khoa rồi về làm tại Nhà máy cơ khí Trần Hưng Đạo, Hà Nội. Ông nói: “Lúc đó có nhiều cơ hội, có người cũng nói nhờ ông Giáp một tiếng nhưng tui nghĩ rồi, ông cụ đã căn dặn con cháu dòng họ Võ không được công thần. Tui chọn đường về nhà coi sóc hương hỏa cha ông, tiên tổ”.
Nghe lời dạy của Đại tướng, ông Hàm dạy con cái rằng: “Nhà mình là cháu của ông Giáp nhưng không vì thế mà dựa vào ông, phải tự vào sức mình để giữ gìn uy tín cho ông”.
Họ Võ ở An Xá có căn nhà thờ rêu phong bên ruộng lúa làng. Người làng kể 10 năm trước khi khởi công xây dựng nhà thờ, huyện và tỉnh Quảng Bình muốn đóng góp kinh phí tài trợ hoàn thiện, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã có ý kiến: “Đây là việc riêng của họ tộc, đừng để Nhà nước lo, đó cũng là tiền thuế của nhân dân. Dòng họ ta có được bao nhiêu làm bấy nhiêu, tôn nghiêm, tiết kiệm, đừng để dòng họ khác nhìn vào dòng họ Võ xây nhà thờ xa hoa”.
Bà Võ Thị Lài, cháu dâu của Đại tướng, kể: “Mỗi lần về thăm, cụ đều khuyên dạy con cháu phải lễ phép với người làng. Ai đau ốm thì giúp đỡ, ai thiếu ăn thì cho gạo, cho cơm, nhà con cháu trong dòng tộc có nghèo ông cũng khuyên nên san sẻ với người làng còn nghèo hơn. Con cháu chúng tôi nghe lời cụ lắm, nên trong họ hàng, con cháu dâu rể, ai cũng phép tắc, lễ độ với chòm xóm”.
Ông Võ Thanh Bình, giáo viên nghỉ hưu ở Lệ Thủy, nói: “Tui là bậc cháu gọi cụ bằng bác, ngày xưa ra Hà Nội học ĐH, cụ dặn dòng họ Võ không có ai học dốt, cháu phải tự học thật giỏi, không nhờ cậy ai cả, tuyệt đối không khoe mình là con cháu ông này người kia. Sau này gặp lại, bác Giáp có nói: “Cháu tự phấn đấu thành thầy giáo ở làng là đúng đắn, khiêm nhường, không cậy quyền thế dòng họ là bác mừng”.
Người vùng Lệ Thủy nói từ xưa họ Võ ở An Xá đã có uy danh hiển hách, đến thời hiện đại có vị Đại tướng lẫy lừng nhưng con cháu dòng họ ai cũng khiêm nhường và tự lực cánh sinh. Người họ Võ vẫn có nhiều người cày bừa ruộng đồng chân lấm tay bùn, cũng có thành đạt hiển danh giáo sư, bác sĩ nhưng ai cũng đều hòa mình với nhân dân.
MINH QUÊ
