Phố Nhật Bản ở Hội An

Một dòng chảy ngược của biển cả đã đưa những mỹ nhân, cô dâu Việt đặt chân lên xứ sở hoa anh đào và mang theo niềm nhớ quê hương tạc lên đền chùa xứ Nagasaki.

Chùa Cầu, công trình kiến trúc Nhật Bản tại Hội An. Ảnh: ST

Tha thiết hai tiếng “Anh ơi!”

Công chúa Ngọc Vạn theo bước Mộc Tôn Thái Lan (Araki Sotaro), dòng dõi võ sĩ Samurai, về tới quần đảo Nagasaki vẫn giữ gìn tấm gương soi đem từ cố quốc. Lời nàng luôn gọi chồng tha thiết với hai từ “Anh ơi!” trong tiếng Việt Nam. Chính lời gọi thân yêu ấy khiến không ai còn muốn nhớ nàng được đặt tên Nhật là Okakutome. Người ta chỉ muốn gọi nàng là Anio, phiên âm là “Anh ơi!”.

Câu chuyện ấy xảy ra từ thế kỷ 17, nay đã ngót 400 năm. Khi đó, khu phố Nhật Bản đã hình thành trên mảnh đất Hội An. Trong bốn khu phố của người Nhật Bản trên đất Việt Nam, Philippines, Thái Lan và Campuchia, giờ chỉ mỗi Hội An còn lưu vết khá rõ, thậm chí đã trở thành biểu tượng của di sản văn hóa thế giới này. Đó là Chùa Cầu. Đó là màn sương huyền ảo trên những con đường, những căn nhà cổ.

Phố Nhật Bản ở Hội An được chúa Nguyễn cho đặc quyền tự trị bên cạnh khu phố Khách và tham dự vào công cuộc hình thành thương cảng quốc tế phồn thịnh với sự giao lưu trao đổi hàng hóa. Sử sách còn ghi năm 1632, hai tàu Nhật từng đem 300 ngàn lạng bạc đến đây để mua hàng hóa.

Hàng năm, người Nhật mang từ bốn đến năm triệu nén bạc đến Hội An mua lụa. Một nửa số tàu Nhật buôn bán với Đông Dương đều ghé Quảng Nam, trung tâm thương mại lớn của xứ Đàng Trong. Không chỉ là sự gặp gỡ ở những tâm hồn đồng điệu, Quảng Nam còn là nơi giao lưu kinh tế giữa người Việt và người Nhật.

Tiếc thay, mối tình Việt - Nhật bị chiến tranh ly loạn làm ngắt quãng. Phải chờ đợi khá lâu, người Nhật mới trở lại Hội An vào thập kỷ 90 của thế kỷ trước với những dự án trùng tu phố cổ. Ngày Giao lưu văn hóa Việt - Nhật được tổ chức từ năm 2003, nay đã đến lần thứ VI, đánh dấu một chặng đường mới, kết nối mối tình từ ngày xưa đến hôm nay và mai sau.

Mối tình Việt - Nhật

Biển Iwami mênh mông
Bên mũi Kara
Giữa những tảng đá ngầm
Cỏ miru mọc sâu dưới biển
Nơi đây dọc bờ đá lởm chởm
Cỏ biển mọc mượt mà
Như cỏ biển đong đưa
Nàng nằm bên tôi ngoan ngoãn
Vợ tôi, người mà tôi yêu
Với một mối tình thương yêu sâu sắc
Như cỏ miru ngày một lớn lên mọc sâu dưới biển…

Đó là Bài ca của lính biên phòng (Sakimori) in đậm dấu ấn trong tổng tập thơ Nhật ra đời từ thế kỷ thứ VIII trong Manyoshu - Vạn diệp tập. Lời thơ mang mang nỗi niềm tương liên kỳ lạ với những tâm hồn Á Đông khắp từ Trung Hoa đại lục đến miền Nam Đảo, Đông Nam Á. Đặc biệt là ở đoạn  thơ này:

Tiếng hạc kêu
Đêm đêm từ biển vắng
Ngoài khơi
Sương mù bay lẳng lặng…
Những lúc thế này lại nhớ quê hương.

Làn sương lãng đãng kia gợi nhớ quê hương không khác gì màu sương miền biên tái trong thơ Đường. Loài cỏ miru như bóng cây dâu in trong mắt người thương khi giã biệt:

Cùng trông lại mà cùng chẳng thấy,
Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu.
Ngàn dâu xanh ngắt một màu,
Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai?

Phòng nhân ca của Trung Quốc có cái gì đó rất gần gũi với Chinh phụ ngâm, một áng thơ trác tuyệt của người Việt.

Phố cổ Hội An. Ảnh: ST

Mang niềm yêu tha thiết với quê hương, có thể bắt đầu bởi một mái chùa, một loài hoa cỏ, một dáng người thương, người Nhật Bản đi khắp chân trời góc bể luôn để lại dấu ấn ấy. Không rõ tự bao giờ, loài bèo Nhật Bản lang thang trên những nẻo đường đất Việt, đã thành thứ cây cỏ quen thuộc với cư dân bản địa. Cỏ miru và hình ảnh người yêu đã tạc góc cạnh nào lên bi ký và mộ địa của những kiều dân Nhật ở xứ người?

Chúng tôi ngồi đàm đạo trong im lặng bên những chén trà sương buổi sớm. Những nếp gấp cuộc đời theo tấm giấy với nghệ thuật Origami, thổi hồn vào đất những trò chơi trẻ thơ. Chúng tôi kể tiếp truyền thuyết về Kadoya Shichibe, lãng đãng với tranh của Goto Katsumi đầy “sương mù bay lẳng lặng” trên phố cổ Nhật Bản và phố cổ Hội An. Đó là cách viết tiếp khúc ca xưa cho sự hòa quyện những tâm hồn Việt -  Nhật trong mối tình vĩnh viễn.

Những nấm mộ của người Nhật còn lại trên vùng đất Trường Lệ (Hội An, Quảng Nam) vẫn lưu dấu tâm tình của trăm năm cũ.

NGUYỄN HỮU ĐỔNG

(Nguyệt san Pháp Luật TP.HCM tháng 10-2009)