“Nước Nhật mới” thời Shinzo Abe - Bài 2: TPP - Đòn bẩy của tương lai?

Nếu thật sự nước Nhật đang “trở lại” - theo cách mà đương kim thủ tướng Nhật Bản phát biểu trước công chúng ở Washington hồi tháng 2 vừa qua, chính phủ Nhật Bản và ngay cả bản thân ông Abe sẽ cần phải nỗ lực để Abenomics có thể hoàn thành nhiệm vụ của nó, bảo đảm tăng trưởng ngắn hạn và triển vọng về ổn định lâu dài.

Trong bối cảnh trên, việc Nhật Bản quyết định gia nhập Hiệp định đối tác kinh tế xuyên Thái Bình Dương (TPP) có thể đóng vai trò quyết định cho sự thành bại của ông Abe lẫn đảng Dân chủ Tự do (LDP) với Abenomics.

TPP nằm ở đâu trong Abenomics?

Hai thập kỷ “bị đánh mất” đã thúc đẩy Tokyo hướng đến việc áp dụng chiến lược tái thiết nền kinh tế do Thủ tướng Shinzo Abe khởi xướng, thường được gọi là “Abenomics” mà một phần quan trọng của nó là gia nhập TPP. Hai chuyên gia về Nhật Bản, Matthew Goodman và Michael Green từ Trung tâm nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) đã mô tả TPP là “nhân tố tất yếu trong chiến lược vực dậy nền kinh tế Nhật Bản của Thủ tướng Shinzo Abe”. Nhưng cụ thể thì TPP nằm ở đâu trong Abenomics?

Trong số ba “mũi tên” đóng vai trò là ba giải pháp chiến lược chính của Abenomics, mũi tên thứ ba liên quan đến các nỗ lực cải tổ nền kinh tế một cách triệt để rất được mong đợi, bởi nó hứa hẹn việc giải quyết các vấn đề tồn đọng lâu dài của nền kinh tế Nhật Bản, như tỉ lệ nợ công - GDP cao, thị trường lao động đình trệ và tình trạng giảm phát kéo dài.

Việc gia nhập TPP chắc chắn sẽ đe dọa sự tồn tại của nhiều lĩnh vực sản xuất nông nghiệp Nhật Bản. Trong ảnh: Nông dân tỉnh Miyagi hô to khẩu hiệu phản đối TPP năm 2011. Ảnh: Shizuo Kambayashi/The Associated Press

Ngày 5-6 vừa qua, ông Abe đã chính thức “bắn” đi mũi tên thứ ba. Mục tiêu là đạt được và duy trì tăng trưởng bền vững, thông qua ba kênh quan trọng: giải pháp giãn khung pháp lý, điều chỉnh chính sách thuế hướng đến doanh nghiệp và các chính sách thương mại. Gia nhập TPP ngoài việc là một phần của các chính sách thương mại mà Nhật Bản theo đuổi, còn là bước đi đầu tiên và cần thiết để thực hiện tất cả mục tiêu nói trên, là chất xúc tác cần thiết cho những cải cách từ góc độ cấu trúc nền kinh tế.

Đối với bản thân ông Abe, TPP là một nước đi quan trọng để thể hiện quyết tâm cải tổ tận gốc nền kinh tế Nhật Bản, bất chấp những bất đồng trong nội bộ về quyết định gia nhập.

Đảng LDP của ông Abe từ lâu vốn nhận được sự ủng hộ to lớn từ phía các nhóm lợi ích mà đáng chú ý là giới bác sĩ, doanh nhân và đặc biệt là nông dân. Có thể ngầm hiểu rằng việc Nhật Bản gia nhập TPP đồng nghĩa với việc sẵn sàng đánh đổi nền nông nghiệp trong nước với mục tiêu cải tổ. Đang ở vào thời điểm cuộc bầu cử thượng viện sắp diễn ra trong tháng 7, chính quyền của ông Abe, vốn được dự đoán là sẽ giành chiến thắng, vẫn sẽ có đủ quyết đoán để thực hiện mục tiêu cải cách. Mặc dù vậy, nhiều khả năng ông Abe sẽ không mạo hiểm cho đến khi cuộc bầu cử kết thúc.

Quy luật đòn bẩy

Kể từ đầu năm 2013, những chính sách kinh tế mang hơi thở Keynesian (trường phái kinh tế của một học giả người Anh, thiên về các can thiệp của nhà nước) của ông Abe đã thu hút sự chú ý của cả thế giới vì những thành công bước đầu. Hai “mũi tên” tiên phong: kích cầu tài khóa và tăng cung tiền đã được bắn ra và hoàn thành nhiệm vụ của nó. Mục tiêu đưa mức lạm phát lên 2%, giảm giá đồng yen để kích thích xuất khẩu, kích cầu nội địa đều đã đạt được. Nhưng đó là tất cả những gì mà các chính sách trong ngắn hạn có thể làm. Sự thành công của Abenomics chỉ có thể đạt được khi những bước tiến của thị trường trong vài tháng qua chuyển hóa thành sự tăng trưởng thật sự của nền kinh tế. Ở khía cạnh này, Abenomics còn một chặng đường dài.

Đồng yen giảm giá đã khiến xuất khẩu Nhật Bản tăng 10,1% từ tháng 5 năm ngoái. Nhưng đồng thời, nhập khẩu, cùng với việc đồng yen yếu đi cũng tăng 10%, chủ yếu thuộc các nhóm mặt hàng bao gồm máy móc điện tử và hàng tiêu dùng khiến cán cân xuất nhập khẩu không mấy cải thiện.

Nụ cười của Thủ tướng Shinzo Abe lúc tái đắc cử vào tháng 12-2012. Ảnh: TheTimes.co.uk

TPP có thể giúp cải thiện vấn đề này? Là một quốc gia có nền xuất khẩu phát triển, gia nhập TPP đồng nghĩa với việc các mặt hàng thế mạnh của Nhật Bản như ô tô, hàng điện tử, máy tính… sẽ có điều kiện thuận lợi để tiến vào thị trường các nước thành viên. Mặc dù vậy, chính thức gia nhập TPP cũng đồng nghĩa với việc phải mở cửa những khu vực vốn rất biệt lập tại Nhật Bản như nông nghiệp, ô tô, dịch vụ tài chính, buộc họ phải giảm thuế quan và các hình thức bảo hộ khác - một cái giá mà người Nhật chưa bao giờ sẵn sàng trả.

Một vấn đề nữa đó là đối tác thương mại lớn nhất của Nhật Bản không phải là Hoa Kỳ hay các quốc gia thành viên hiện tại mà chính là Trung Quốc. Để khỏa lấp lỗ hổng này, Nhật Bản sẽ phải tiến hành thêm việc xúc tiến ký kết FTA song phương với Trung Quốc hoặc mong chờ rằng Trung Quốc cũng sẽ gia nhập TPP, mặc dù điều này ít có khả năng xảy ra.

Một mục tiêu lớn khác mà Abenomics đang theo đuổi, đó là thổi một làn gió mới vào thị trường lao động già nua. Đồng yen giữ giá cao trong một thời gian dài đã khiến các nhà sản xuất Nhật Bản đưa quá trình sản xuất ra nước ngoài để hưởng lợi từ nhân công giá rẻ. Hệ quả của quá trình này là lượng việc làm trong nước giảm sút. Việc gia nhập TPP có thể đào sâu thêm khó khăn này, khi nó mở cửa cho sự cạnh tranh từ việc chuyển dịch các nguồn lao động từ các nước thành viên vào Nhật Bản.

Ưu thế của Abe

Dù sao, theo nhiều dự báo, TPP vẫn sẽ đưa nền kinh tế Nhật Bản tăng trưởng 2,5% đến năm 2025, thực tế còn có thể lớn hơn. Ngoài ra, Nhật Bản còn có thể giành được lợi thế trong các đàm phán thương mại khác như Hiệp định đối tác toàn diện khu vực (RCEP) và các thỏa thuận với Trung Quốc và Hàn Quốc, giúp nước này đạt được các lợi ích thương mại ở ngay cả ngoài khuôn khổ TPP.

Trở ngại lớn nhất chính là những nhóm lợi ích đang được chính những cơ chế lỗi thời bảo vệ.

Trước Abe, có khá nhiều chính sách tương tự như hai giải pháp đầu tiên của Abenomics đã được tiến hành và sau cùng đều không đạt được hiệu quả. Lý do chính là những trì trệ từ trong cơ chế nền kinh tế Nhật Bản vốn bảo thủ và không dễ cải thiện. Nếu những chính quyền trước ông Abe có thể làm gì đó với sự trì trệ đó, kinh tế Nhật Bản đã không phải hứng chịu mức tăng trưởng tồi tệ hay bẫy lạm phát như hiện nay. Chính người tiền nhiệm Yoshihiko Noda cũng đã thất bại trong nỗ lực đưa nước Nhật đến với TPP, trước sức ép tương tự mà ông Abe đang gặp phải.

Ông Shinzo Abe đang ở vào thế thuận lợi hơn người tiền nhiệm rất nhiều, những thành công ban đầu của Abenomics đã đưa mức độ ủng hộ với ông vượt lên mức 70% khiến khả năng thông qua việc gia nhập TPP của Nhật Bản lớn hơn bao giờ hết. Với một chiến thắng được dự báo trong kỳ bầu cử thượng viện sắp tới, Abe và LDP gần như sẽ nắm chắc sức mạnh để thực hiện những bước đi mạnh dạn và cần thiết.

NHẬT ANH