Mặt trái lao động Việt ở Nga: Những xưởng may “đen”

Phó Trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội TP.HCM, ông Trần Du Lịch, cho biết trong chuyến công tác tại Nga hồi tháng 4-2011, các đại biểu được Đại sứ quán Việt Nam tại Nga phản ánh về tình trạng lao động Việt Nam trong các xưởng may “đen”. Thời điểm đó, ở Nga lại vừa xảy ra vụ cháy kho vải của một chủ người Uzbekistan, chết bốn nhân công Việt (do họ bị nhốt chặt bên trong, không chạy được).

Sự thật đen tối

Tuy nhiên, tình trạng đó không mới. Đầu năm nay, tờ Pushkino đưa tin: “Nhiều công dân Việt Nam bị phát hiện đang làm việc tại một xưởng bất hợp pháp ở Matxcơva. Đó là một getto (từ tiếng Nga, chỉ trại tập trung của chế độ phát xít), trong đó có hàng trăm lao động Việt Nam sống trong điều kiện gần như nô lệ…”.

Tờ Puskino mô tả: “Họ không được rời khỏi khuôn viên của xưởng. Các phòng chật như cái nôi, thậm chí ngồi cũng khó. Họ có 8 tiếng dành cho sinh hoạt riêng và ngủ, thời gian còn lại họ phải làm bên máy may, nơi họ may các loại hàng nhái. Người trông coi trật tự cũng là công dân Việt Nam”.

Tháng 8-2009, báo Nga cũng đưa tin “đã phát hiện được một xưởng may nhái quần áo thể thao có tới 600 công nhân nô lệ người Việt”, cũng chính tại Ivanteevka, nơi được nói đến trong bài báo đầu tháng 2 vừa qua.

Theo một văn bản của Đại sứ quán Việt Nam tại Nga gửi về nước vào năm 2008, tại Nga đã có hàng trăm xí nghiệp may sử dụng lao động bất hợp pháp người Việt Nam - tức là lao động không có giấy phép. Công nhân ở đây bị bóc lột tàn tệ, “bị nhốt dưới khu vực ngầm, tách biệt với thế giới, bị thu hoàn toàn giấy tờ tùy thân, không được liên lạc với bên ngoài”.

Những người lao động Việt Nam làm thuê ở một nông trại tại thành phố Volgagrad. Ảnh: ANH NGHỆ

Anh G. 54 tuổi, hiện đã về Việt Nam và sinh sống tại Hà Nội, cho biết hiện tại người lao động Việt ở Nga có thể được chia làm ba nhóm chính: đi chợ buôn bán, xây dựng và may mặc. Trong đó, nhóm đầu không phải nô lệ nhưng cũng vất vả, mất an toàn, có thể bị đánh, bị cướp bất cứ lúc nào nếu xui xẻo. Nhóm hai gọi là “xây dựng” cho oai chứ nôm na là cửu vạn, phu hồ. Nhóm ba là những người “hành nghề may”, thực chất là công nhân làm tại các xưởng may đồ rẻ, đồ nhái… với mức lương theo báo chí phản ánh là khoảng 300 ruble một ngày đêm.

Họ sang Nga theo con đường nào?

Vì sao tồn tại những cơ sở “lao động cưỡng bức” như thế ở Nga?

Sau khi Liên Xô sụp đổ vào năm 1991, Nga nổi lên như một “kênh” chính trong vấn nạn buôn người từ châu Á sang phương Tây. Tác giả Vladimir Radyuhin phân tích trong một bài viết về “nô lệ lao động” ở Nga rằng: “Những băng nhóm tội phạm quốc tế đã tận dụng triệt để đường biên giới nhiều đoạn không được kiểm soát, vô vàn lỗ hổng luật pháp, cùng nạn tham nhũng tràn lan ở Nga, để “đánh lưới” người nhập cư bất hợp pháp từ cả Ấn Độ, Bangladesh, Pakistan nhưng chủ yếu là Việt Nam và Trung Quốc, sang châu Âu. Thủ tục rất đơn giản: Lãnh sự quán Nga tại các nước Á châu cộp dấu vào hàng trăm visa du lịch, căn cứ vào những “giấy mời du lịch” do các công ty “ma” của Nga gửi đến. Những đám đông hàng trăm “du khách” như thế sẽ kéo qua biên giới, nhập cảnh vào Nga, trước cái nhìn hờ hững của cảnh sát Nga. Có những đoàn 150 người Việt Nam xuống sân bay Sheremetyevo của Matxcơva và đồng loạt đi qua cửa kiểm tra an ninh mà chẳng hề bị hỏi một câu. Chuyện ấy chẳng còn gì bất thường”.

Ông Vladimir Radyuhin chưa nói tới một sự thực khác: Rất nhiều công ty Việt Nam tham gia vào việc đưa người sang Nga bất hợp pháp. Một số người Việt từng buôn bán, lao động ở Nga thời cải cách cho biết thông thường đó là các đơn vị kinh doanh du lịch, các hãng lữ hành có cung cấp dịch vụ “outbound” (du lịch nước ngoài), trụ sở tại Hà Nội. Hoạt động kinh doanh đó của họ được dân trong nghề gọi một cách thông tục là “đạp người sang Nga”.

Và trong số những xưởng may “đen” giam giữ lao động Việt Nam đó cũng rất nhiều xưởng là của ông chủ người Việt Nam.

Không phải lao động VN nào cũng có may mắn được làm việc tại những xưởng may hợp pháp như thế này. Ảnh chụp tại một xưởng may ở Matxcơva. Ảnh: ANH NGHỆ

Không còn thời “Chiều Matxcơva thanh bình”

Dưới thời Liên Xô, người Việt sang học tập và lao động ở Liên Xô đều theo những hiệp định cấp chính phủ, ký kết giữa hai nhà nước. Điều kiện lao động, sinh hoạt của họ thực sự là thiên đường so với những công nhân may bất hợp pháp tại Nga hiện nay.

Ngày nay, báo chí Nga phản ánh chuyện hàng chục người Việt Nam ở chung một buồng vài mét vuông là bình thường. Văn bản của Đại sứ quán Việt Nam tại Nga cũng báo cáo: “Ở nhiều nơi, khoảng 50-60 người sống trong một căn phòng tập thể, giường tầng, các đôi nam nữ được ngăn cách bởi những tấm vải che…”.

Thỉnh thoảng, báo chí Nga lại đưa tin về một vụ cảnh sát “giải cứu một ổ lao động nô lệ”, tiến hành điều tra theo điều khoản “tổ chức nhập cư bất hợp pháp”, tạm giam các công dân Việt Nam chờ trục xuất. Tuy nhiên, sau đó kết cục không rõ thế nào, có lẽ nhiều trường hợp được thả nên mới có hiện tượng cảnh sát phá đi phá lại một ổ ở cùng một nơi (như trường hợp ở Ivanteevka nói trên).

Báo cáo của Đại sứ quán Việt Nam tại Nga cho biết nhiều chủ xưởng sau hằng năm bóc lột sức lao động của hàng trăm công nhân thì bỏ trốn. Và trước khi bỏ trốn đã báo cho công an sở tại đến bắt những người lao động không hợp pháp. Đây cũng là điều một người Nga đã phản ánh trên diễn đàn trên mạng khi nói về nhà máy Lukina ở Ivanteevka: “Nhân viên chính quyền (khu vực này) thường đi qua đấy mà không nhận thấy nhà máy đó đèn sáng suốt ngày đêm. Để rồi tự dưng một xưởng 300 người nhập cư may đồ rởm bị phát hiện giữa ban ngày ban mặt”.

Không phải ngẫu nhiên mà Việt Nam và Trung Quốc là hai quốc gia có nhiều người bị “bóc lột” trong các getto ở Nga nhất. Theo các chuyên gia của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), đó là kết quả của tình trạng “nhân mãn”, tỉ lệ thất nghiệp cao trong độ tuổi lao động và có nguy cơ tăng hơn nữa trong những giai đoạn khó khăn của nền kinh tế.

ĐOAN TRANG

(Còn tiếp)