Lối về

1. Cánh cửa sắt trại giam nặng nề kéo lại tạo ra những tiếng kêu ken két lạnh lùng. Quang nắm chặt bàn tay thô ráp vì nắng gió khắc nghiệt vùng rừng núi hoang vu Lâm Đồng của người quản giáo tóc đã muối tiêu. Gió rừng cứ thổi phần phật. Nắng ở đây khô khốc, rát rạt tạo mùi chua khét lẹt không lẫn vào đâu được. Trung tá Y Nhếch, quản giáo trại, cất giọng buồn buồn:

- Chú về mạnh giỏi! Cho anh gửi lời thăm thím và hai cháu nghe. Có rảnh thì nhớ viết thư lên thăm anh. Thôi chú đi kẻo trễ. Ở vùng này mỗi ngày chỉ có một chuyến xe thôi, nhớ làm lại cuộc đời cho tốt nghe “mậy”. Anh cười sang sảng, tiếng cười lan xa lộng lồng giữa buổi trưa hè yên ả giữa núi rừng.

- Dạ, em đi, anh ở lại mạnh khỏe, em hứa sẽ sống thật tốt và không… không…

Nói đến đây giọng Quang chùng xuống và nín lặng giây lâu. Bốn mắt họ nhìn nhau, không ai nói thêm được điều gì. Quang quày quả bước đi, trên vai là chiếc ba lô bạc thếch sờn cả hai quai đeo nhưng đối với anh đó là món quà vô cùng quý giá. Tài sản ấy do người quản giáo, người anh, người thầy, là chỗ dựa tinh thần của Quang suốt năm năm cải tạo ở nơi được mệnh danh là đèo heo hút gió, chó ăn đá, gà ăn muối này.

Xe lăn bánh, qua khung cửa nhỏ, bóng dáng của Y Nhếch cứ nhỏ dần, nhỏ dần. Nước mắt Quang chợt lăn dài xuống má, giọt nước mắt của người đàn ông lầm lỡ, đánh mất cuộc đời, đánh mất hạnh phúc gia đình và đã phải trả giá như một quy luật thật khắc nghiệt đớn đau. Anh thấy thương người quản giáo ấy vô ngần.

2. Cả trại giam xôn xao. Tiếng chân người chạy thình thịch trong đêm vắng. Tiếng còi xe cứu thương rú lên inh ỏi, khẩn trương, tiếng cửa sắt kéo rê rinh rích, ken két. Trên xe, Quang nằm im bất động. Anh vừa tự tử bằng cách treo cổ với chiếc áo tù xé làm dây. Người phát hiện là cán bộ quản giáo người dân tộc Ê Đê mà sau này Quang mới biết tên Y Nhếch. Cũng chính người này đưa anh đi cấp cứu sau khi choàng lên người anh chiếc áo của chính mình.

Sau lần đó, Y Nhếch thường xuyên lui tới thăm hỏi Quang nhiều hơn. Anh nói:

- Con người ai chẳng có phút nông nổi sai lầm, cái chính là phải biết dũng cảm sửa chữa. Chết là hèn, chú hiểu không? Cố cải tạo cho tốt để được giảm án, đừng có liều vô ích, còn phải nghĩ đến vợ đến con chứ.

Lần đầu tiên trong đời, Quang mới bị người khác lên lớp, bảo ban nên mắt anh nóng bừng lên vì tức giận. Quang đã quen với phong cách mệnh lệnh sai bảo cấp dưới hàng bao nhiêu năm, thậm chí tát vào mặt nhân viên thuộc quyền khi nóng giận. Vậy mà giờ đây, anh bị người khác răn đe, chỉ dạy. Quang ậm ừ cho qua chuyện.

Nghĩ về Y Nhếch, còn có câu chuyện bốn năm về trước bỗng hiện về trong Quang như mới hôm qua. Trong một lần lao động, Quang bị tai nạn cần tiếp máu khẩn cấp. Khổ một nỗi nhóm máu anh thuộc loại hiếm nên các trại viên đành lắc đầu phó thác cho trời. Rất may là Y Nhếch có cùng nhóm máu ấy. Lần đó, Quang được cứu sống kịp thời từ những giọt máu nghĩa tình. Vậy là Quang mang ơn Y Nhếch cứu mạng đến hai lần. Sau này, khi trở nên thân thiết anh mới được người quản giáo ấy kể về cuộc đời đầy sóng gió của mình.

3. Quê Y Nhếch ở tận Kon Tum núi rừng trùng điệp, mẹ anh người sơn nữ Ê Đê phải lòng anh bộ đội trong cuộc hành quân qua cánh rừng Trường Sơn heo hút. Vậy là anh được tượng hình trong khói lửa chiến tranh khốc liệt như vậy. Cha anh đi mãi không về, mẹ anh buồn rầu sinh bệnh và mất khi anh lên hai tuổi. Từ đó, anh sống với bà con chòm xóm, với buôn làng. Năm 13 tuổi anh đi theo cách mạng, sau ngày miền Nam giải phóng, anh được cử đi học ở đại học công an và công tác tại trại giam này hơn 20 năm. Y Nhếch có kể cho Quang nghe về một mối tình và cũng là mối tình duy nhất của anh. Cô gái đó thuộc loại gia đình khá giả nên nằng nặc buộc anh phải chuyển về thị xã, nếu không thì phải xin nghỉ công tác, bởi họ chuẩn bị sẵn cơ ngơi làm ăn cho hai người. Đêm ấy Y Nhếch không ngủ, cứ thắc thỏm đi ra đi vào, đốt hết điếu thuốc này lại đến điếu thuốc khác. Lá đơn xin nghỉ việc nằm chơi vơi trong đêm vắng. Anh nhớ cô gái ấy da diết nhưng anh cũng thật ray rứt khi bỏ chốn này. Nơi hằng ngày anh hướng dẫn trại viên lao động, khuyên nhủ họ trở về với đường ngay lối thẳng bằng tấm lòng thương yêu chân thật của mình, một người đã chịu nhiều mất mát thương đau. Đến giờ anh cũng không tài nào nhớ hết mình đã nhận được bao nhiêu lá thư cảm ơn chân thành của những trại viên đoàn tụ với gia đình. Có cả những người vượt hàng trăm cây số đường rừng trở lại thăm anh. Những lúc ấy anh thật hạnh phúc và tự nhủ với lòng sẽ gắn bó mãi cuộc đời mình với trại giam này, dù biết rằng sẽ còn phải đương đầu với nhiều thiếu thốn, khó khăn. Anh lặng lẽ bước ra sân rồi nhẹ nhàng đi dọc theo hành lang các phòng giam. Trại viên đã ngủ thật sâu, anh nhìn từng khuôn mặt thân quen, hôm qua họ là người lầm lỡ, hôm nay họ thật vô tư, lương thiện trong giấc ngủ vùi. Anh thấy mình sao nhỏ bé quá, tầm thường quá khi đánh đổi hạnh phúc riêng tư của mình với hạnh phúc lớn lao của hàng ngàn trại viên. Sóng mắt anh cứ cay xè rồi anh thoăn thoắt bước vội về phòng xé toạc lá đơn quẳng ra cửa sổ. Từ đó không ai nghe Y Nhếch nhắc về cô gái ấy nữa nhưng khung ảnh vẫn còn nguyên vị trí trên bàn làm việc của anh.

4. Càng nghĩ Quang càng thấy mình tầm thường, nhỏ bé trước một phong cách sống cao thượng của quản giáo Y Nhếch. Quang đã trượt dài trong danh vọng phù hoa, từ một sinh viên nghèo của huyện Di Linh, Quang vừa chạy bàn cho một quán ăn vừa lo học đại học. Khổ sở trăm bề vậy mà chưa khi nào anh bỏ học, quần áo thì chỉ đúng có hai bộ thay đổi, mùa mưa còn vất vả hơn nữa, có lúc phải mặc đồ ướt đi học. Thương cha mẹ nghèo nên Quang không đòi hỏi gì, mà có hỏi cũng chẳng có gì để cho. Trong lớp chỉ có Nhung, vợ Quang bây giờ, hiểu và thương anh hết mực. Ra trường hai năm, Quang và Nhung tổ chức một đám cưới nghèo chỉ toàn bánh ngọt với lũ bạn sinh viên ngày trước.

Chỉ mươi năm sau, Quang đã leo dần đến chức giám đốc xí nghiệp bằng tài tháo vát, năng nổ lẫn “ngoại giao” của mình. Anh buộc Nhung ở nhà trông con. Ngôi nhà cũ được thay bằng ngôi biệt thự sang trọng, tiện nghi. Hai đứa con đi học bằng xe du lịch quanh năm, mỗi tháng anh chỉ ăn cơm nhà qua quýt với vợ con đôi ba lần, còn lại là những trận nhậu thâu đêm ở các vũ trường, nhà hàng, quán ăn sang cả. Nhiều lần Nhung hoài nghi hỏi thì Quang gắt gỏng:

- Đàn bà biết gì mà nói, chuyện đàn ông đừng có xía vô. Nhung im lặng đi về phòng khóc một mình.

Những ngày ở trại Quang mới thấm thía hết nỗi khát khao của sự tự do, nỗi ân hận cứ kéo nhau về dày vò bêu riếu anh. Không một thằng bạn nào, nhân viên nào tìm đến thăm anh - những người trước đây luôn khép nép sợ sệt trước một giám đốc quyền uy, độc đoán. Có lẽ họ đang nghĩ anh nhận bản án trên là xứng đáng, là một sự trả giá rất sòng phẳng, công bằng. Chỉ có Nhung và con anh ba tháng một lần quày quả đến thăm anh. Lúc ấy cả nhà cùng khóc. Nhung kể tài sản đã bị kê biên phát mãi để trả lại khoản tham ô không nhỏ của Quang, ba mẹ con về tá túc bên ngoại xấp nhỏ.

5. Đường về nhà với Quang sao hôm nay đổi mới quá nhiều. Sự tiếc nuối quá khứ lẫn sự xấu hổ đang đan xe trong tâm hồn anh.

- Ba về, ba về, mẹ ơi! Tiếng con Thủy, thằng Lâm reo lên thật to. Nhung hấp tấp chạy từ con mương sau nhà ra ôm chầm lấy chồng. Nước mắt ba mẹ con cứ mặc sức lăn dài.

Lối xóm đến thăm hỏi thật đông. Chú Ba trưởng ấp ôn tồn nói:

- Thôi chuyện cũ bỏ qua nghe con, ráng mần ăn đỡ đần cho vợ con nó nhờ. Vừa nói chú vừa xoa xoa lên đầu Quang như thuở còn nhỏ thường sang chơi đánh đáo, bông vụ với thằng An con chú.

- Nhung nè, tiền đâu mà em cất ngôi nhà này vậy?

- Tiền của cơ quan chú Tùng cho đó ba. Tiếng con Thủy chen vào.

- Tùng nào?

- Chú Tùng bị anh cho nghỉ việc đó. Giờ chú là tổ trưởng tổ may gia công của em nè. Biết chuyện gia đình mình chú vận động anh em hùn tiền cất nhà này đó.

 Quang bần thần ngồi xuống ngạch cửa trước nhà. Người mấy năm trước mình xua đuổi ra khỏi cơ quan không thương tiếc, giờ lại đứng ra cất mới ngôi nhà cho vợ con mình có nơi che mưa trú nắng, còn tạo công ăn việc làm cho Nhung. Có một cái gì nghèn nghẹn trong lồng ngực anh, Tùng ơi!

Đêm đầu tiên được ngủ ở nhà sau năm năm ở trại, Quang không tài nào chợp mắt. Nhìn nét mặt hạnh phúc của Nhung, của Lâm, của Thủy, Quang nghe ấm áp lạ thường. Hóa ra hạnh phúc vẫn chưa từ chối anh. Quang lại nhớ đến Tùng với nỗi ân hận vô cùng. Quang cũng nhớ đến người quản giáo mấy chục năm bám trụ ở một vùng đất khó, ngày đêm miệt mài đánh thức phần thiện của những trại viên và làm hồi sinh những mảnh đời lầm lỡ như anh.

Truyện ngắn của PHƯƠNG ANH