Bắt đầu xóa chế độ tem phiếu

“Cách mạng Cuba là cách mạng xã hội chủ nghĩa… Mỹ không để yên cho chúng ta làm cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa ngay trước mũi họ… Vì cuộc cách mạng này, chúng ta sẵn sàng hiến dâng mạng sống của mình”. Lời tuyên bố lịch sử của lãnh tụ Fidel Castro đưa ra ngày 16-4-1961 tại lễ truy điệu các nạn nhân trận ném bom của Mỹ xuống căn cứ không quân Cuba ngày hôm trước. Mấy tiếng đồng hồ sau, quân dân Cuba trong vòng 72 giờ đã đập tan cuộc đổ bộ của quân đánh thuê Cuba do CIA chỉ huy lên bãi biển Giron.

Đại hội đổi mới mô hình kinh tế-xã hội

Kỷ niệm 50 năm chiến thắng Giron, 50 năm Cuba tuyên bố đi theo con đường xã hội chủ nghĩa, Đảng Cộng sản Cuba đã họp Đại hội lần thứ VI (ĐH VI) từ 16 đến 19-4-2011.

Sau ĐH V 14 năm, ĐH VI đúc kết sâu sắc những bài học kinh nghiệm của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa đầu tiên ở Tây bán cầu. Với tư duy độc lập sáng tạo, đại hội đã quyết định mô hình kinh tế-xã hội mới nhằm mục đích: “Bảo đảm tính liên tục và không thể đảo ngược của chủ nghĩa xã hội, bảo đảm phát triển kinh tế và nâng cao mức sống, hun đúc những phẩm giá đạo đức và chính trị của mọi công dân” (trích Báo cáo chính trị (BCCT) do đồng chí Raul Castro trình bày tại đại hội).

Mô hình kinh tế-xã hội mới là kết tinh của một quá trình sinh hoạt dân chủ sâu rộng chưa từng có trong toàn Đảng và toàn dân Cuba giống như một cuộc trưng cầu dân ý đóng góp xây dựng dự thảo các văn kiện Đại hội Đảng. Suốt ba tháng (1-12-2010 - 28-2-2011) đã có gần 9 triệu lượt ý kiến tại hơn 163.000 cuộc họp của các tổ chức Đảng, chính quyền, đoàn thể các cấp và cộng đồng dân cư, từ cơ sở lên tới toàn quốc. Các ý kiến đóng góp đã được tiếp thu nghiêm túc, dẫn đến kết quả cuối cùng là 68% tổng số các định hướng đề ra trong dự thảo đầu tiên đã được sửa đổi hoặc bổ sung.

Cựu lãnh đạo Cuba Fidel Castro (trái) và em trai Chủ tịch Cuba Raul Castro (phải) trong lễ bế mạc Đại hội Đảng Cộng sản Cuba lần VI tại thủ đô Havana (Cuba) ngày 19-4. Ảnh: REUTERS

Một nguyên tắc quan trọng của cuộc sinh hoạt này là giá trị ý kiến được tiếp thu không căn cứ theo số lượng lượt người đóng góp. Bằng chứng là có nhiều định hướng nêu ra trong dự thảo đầu tiên đã được sửa đổi hoặc xóa bỏ, dù ý kiến đóng góp được tiếp thu đó chỉ là của một người hoặc một số rất ít người.

Xóa bao cấp qua tem phiếu

BCCT nêu lên một điển hình phi lý của chế độ tem phiếu được thực hiện hơn nửa thế kỷ qua: Toàn bộ hơn 11 triệu người dân Cuba đều được cung ứng mọi sản phẩm như nhau, thậm chí trẻ lọt lòng cũng được phát tem phiếu cà phê. Thuốc lá cũng được phân phối như nhau cho toàn dân từ người nghiện cho tới người không hút thuốc lá, sự bao cấp này mới bãi bỏ từ tháng 9-2010.

Nguyên nhân khách quan của tình trạng đó, BCCT phân tích:

“Hai thế hệ người Cuba đã sống theo chế độ tem phiếu mang tính bình quân chủ nghĩa tai hại, chế độ này suốt nhiều thập kỷ đã bảo đảm cung ứng cho mọi công dân các thực phẩm cơ bản với giá rẻ mạt nhờ bù lỗ. Chế độ bao cấp bắt đầu thực hiện trong những thập kỷ 60, vào thời điểm khan hiếm mọi thứ, giúp người dân tránh khỏi nạn đầu cơ mua vét hàng. Qua nhiều năm, bao cấp trở thành một gánh nặng quá sức chịu đựng của nền kinh tế, chẳng những không khuyến khích lao động mà con đẻ ra nhiều sự bấp hợp pháp trong xã hội… Đương nhiên chế độ tem phiếu là cần thiết trong những điều kiện lịch sử cụ thể nhưng duy trì suốt thời gian dài như vừa qua là trái với nguyên tắc phân phối của chủ nghĩa xã hội: “Làm theo năng lực, hưởng theo lao động”.

Tại Đại hội I Đảng Cộng sản Cuba ngày 17-12-1975, Fidel Castro đã nhận xét: “Trong quản lý kinh tế, chúng ta đã phạm sai lầm của chủ nghĩa duy tâm và nhiều khi không chú ý đến sự thật là có những quy luật kinh tế khách quan mà chúng ta phải chấp nhận” - BCCT nhắc lại.

Tiếp tục miễn phí dịch vụ y tế và giáo dục

Nhiều chính sách đổi mới quan trọng theo cơ chế thị trường được thông qua tại ĐH VI, mấy năm qua đã được thực hiện từng bước sau khi Raul Castro thay Fidel đảm đương trọng trách người đứng đầu nhà nước và chính phủ tháng 2-2008.

Người dân Cuba tìm đọc số báo ngày 9-5 phát hành các văn kiện giải thích đường lối chỉ đạo và những thay đổi về kinh tế được thông qua tại Đại hội Đảng Cộng sản Cuba lần VI. Ảnh: AP

BCCT chỉ rõ: “Sự phát triển của kinh tế ngoài quốc doanh không hề có nghĩa là tư nhân hóa khu vực công hữu như nhận xét của một số nhà lý luận mà là một nhân tố có lợi cho xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Cuba. Vì chính nhờ đó mà nhà nước mới có thể dồn sức vào việc nâng cao hiệu quả của các phương tiện sản xuất cơ bản thuộc sở hữu toàn dân, khỏi phải ôm đồm các hoạt động phi chiến lược. Và cũng nhờ đó mà nhà nước tiếp tục miễn phí không phân biệt cho toàn dân về dịch vụ y tế và giáo dục, yểm trợ cho toàn dân một cách thích hợp bằng các chế độ an ninh và an sinh xã hội… Nhà nước tiếp tục bảo đảm trật tự công cộng và an ninh của công dân trên đất nước Cuba là một trong những nước an toàn và bình yên nhất thế giới, một đất nước không có ma túy, không có tội phạm hình sự, không có trẻ con và người lớn ăn xin, không có lao động trẻ em…”.

Theo chế độ bao cấp về dịch vụ y tế và giáo dục thực hiện suốt hơn nửa thế kỷ qua và vẫn tiếp tục thực hiện như ĐH VI quyết định, toàn thể trẻ em Cuba bất kể màu da và thu nhập của cha mẹ đều được chăm sóc y tế với chất lượng cao từ khi chào đời cho đến cuối đời. Toàn thể học sinh Cuba từ mẫu giáo đến đại học đều được nhà nước nuôi ăn và cung cấp đầy đủ dụng cụ, thiết bị học tập mà không phải trả một xu nào.

NGUYỄN SƠN (Nguyên Phó Trưởng ban Tư tưởng-Văn hóa Thành ủy TP.HCM)